Otopsi: Ayakkabı Cilası

Bu seferki otopsi öncekilerden biraz farklı olacak, çünkü anlaşılan o ki, ayakkabı cilalarının içeriğini etikette belirtmek mecburi değil. Bazı üreticiler, ürünlerinin içinde ne olduğuna dair en ufak ipucu vermezken, bazıları “doğal wax katkılı üstün formül” gibi yuvarlak sözler kullanmış. Bu nedenle, Vikipedi’den faydalanarak, ayakkabı cilalarının içinde bulunması muhtemel kimyasallar üzerinden bir otopsi yapacağız.

Ayakkabı cilaları, normalde birbirinin içinde erimeyecek maddelerin, şiddetli karıştırma veya bir emülgatör yardımıyla çözelti haline getirilmiş hali. Tıpkı yumurtanın zeytinyağının içinde “eriyerek” mayonez olması gibi. Bu çözeltilerde en çok kullanılan kimyasallarsa, nafta, lanolin, terebentin, doğal veya petrol esaslı mum (vaks), akasya zamkı ve etil alkol.

Bu kimyasalların bir kısmı “etken madde,” diğerleriyse bu maddeleri macun kıvamına getirmek ve bir arada tutmak için kullanılıyor. Etken maddeler de ikiye ayrılabilir: Deriyi besleyen ve parlaklık veren yağlar (genellikle lanolin) ve deriyi su geçirmez kılan mum (vaks).

[madde tag=”L” title=”Lanolin”]: Emziren anneler bunu yakinen tanır. Aslında koyunlar tarafından, yünlerini kuru tutmak için salgılanan bir yağdır. Çatlak deriyi yumuşatır/nemlendirir. Bazı bünyelerde alerjik tepkilere yol açabilir. Biyobirikimli veya doğada kalıcı değildir.

Doğal veya petrol esaslı mum (vaks): Doğal olursa genellikle Carnauba mumu, petrol esaslı olursa parafindir. İkisi de görece zararsızdır.

[madde tag=”T” title=”Terebentin”]: Akışkanlık artırıcı, parfüm. Cilt, gözler ve solunum sistemini tahriş edebilir.

[madde tag=”A” title=”Akasya zamkı”]: Yapıştırıcı, kıvam artırıcı. İnsanlarda solunum sistemi üzerinde olumsuz etkisi vardır.

[madde tag=”E” title=”Etil alkol”]: Çözücü (solvent), koruyucu. İçki alkolü olarak da bilinir. İnsanlarda merkezi sinir sistemini baskılar. Son derece yanıcıdır.

Yukarıdaki bu maddelerden bazılarını çözmek ve çözelti halinde kalmalarını sağlamak kolay değil. Bunun için genellikle petrol esaslı bir çözücü olan [madde tag=”N” title=”nafta”] kullanılıyor. Nafta, petrol rafinerilerinden çıkan bir “ara ürün.” Yani içeriğinde birden fazla madde var. Kaynağına bağlı olarak bu maddelerin oranları değişkenlik gösterse de, genellikle aşağıdakilerden oluşuyor:

[madde tag=”N” title=”N-heksan”]: Çözücü (solvent) ve akışkanlık artırıcı. Avrupa Birliği’nde kozmetik sektöründe kullanımı yasak. Sinir sistemi üzerinde olumsuz etkisi var. Düşük dozlarda bile etkili bir zehirdir ve zehir etkisi çevreye yayıldıktan sonra da devam eder.

[madde tag=”D” title=”Dimetil benzen”]: Ksilen. Çözücü (solvent) ve koku maskeleyici. Başta periferik, sonra merkezi sinir sistemini tahrip eder. Kanserojen olduğu ve üreme sistemini olumsuz etkilediğine dair bulgular vardır. Buharı, nefes borusunu ve duyu organlarını tahriş eder.

[madde tag=”T” title=”Tolyen”]: Antioksidan, çözücü (solvent). Sinir ve üreme sistemleri üzerinde olumsuz etkisi vardır. Solunduğunda geçici rahatlama sağladığından “tinercilerin” tercih ettiği bir çözücü türüdür. Yüksek dozlarda koma ve ölüme yol açabilir. Suyla karıştığında ortaya ısı çıktığı için, doğası gereği nemli olan mükoza dokusu üzerinde özellikle tahripkârdır. Nefes ve yemek borusunu yakar; gözleri ciddi şekilde tahriş eder. Skin Deep Veritabanı’ndaki puanı 10’dur (0 en zararsız, 10 en zararlı).

[madde tag=”S” title=”Siklo heksan”]: Çözücü (solvent). Sinir sistemi üzerinde olumsuz etkisi vardır. Buharı, solunum yollarını ve duyu organlarını tahriş eder. Çevre için zararlıdır.

[madde tag=”P” title=”Pentan”]: Çözücü (solvent) ve akışkanlık artırıcı. Zararlarına ilişkin araştırma miktarı kısıtlıdır. Görece zararsız olduğu düşünülmektedir.

[madde tag=”H” title=”Heptan”]: Çözücü (solvent) ve kıvam artırıcı. Zararlarına ilişkin araştırma miktarı kısıtlıdır, ancak duyu organlarını tahriş edebilir.

[madde tag=”E” title=”Etil benzen”]: Kanserojen olduğuna dair bulgular vardır. Gözleri ve solunum yollarını tahriş eder. Hormon dengesini bozduğundan şüphelenilmektedir.

[madde tag=”B” title=”Benzen”]: İçten yanmalı motor benzininin temel maddesi. Güçlü bir kanserojendir. İnsan vücuduyla temas edecek ürünlerde kullanımı pek çok ülkede yasaktır. Özellikle kemik iliğinin genetik yapısını tahrip ettiği için, kan kanseriyle ilişkilendirilmiştir.   

[madde tag=”A” title=”1,2,4-Trimetil Benzen“]: Renksiz ve yanıcı bir petrol türevi. Boya, parfüm ve yapıştırıcı üretiminde sterilizatör olarak kullanılır. Solunum sistemini ve duyu organlarını tahriş eder. Çevre için zararlıdır, ancak biyobirikimli değildir.

[madde tag=”S” title=”Sülfür”]: Kükürt. Zehirli değildir, ancak uzun süreli temas halinde cildi tahriş eder. Sülfür zerreciklerinin solunum yolları ve duyu organları üzerinde şiddetli tahriş edici etkisi vardır.

Evet, yukarıdaki 10 madde, sadece “nafta”nın içindekilerdi.

Sonuç:
Ayakkabı cilası işte; yemiyoruz, içmiyoruz; kunduraya sürüyoruz. Ama gördüğümüz gibi, içindeki kimyasallardan pek çoğu solumak (veya cildimize sürmek) isteyeceğimiz şeyler değil. Ayakkabı boyalarında da durum aynı. Onlar da bu cilaların pigment eklenmiş hali. Bazılarının üzerinde açık havada kullanılmasının tavsiye edilmesine şaşmamak gerek.