Otopsi: Çamaşır Makinesi Deterjanı

[madde tag=”D” title=”Deterjanlar”], sabun olmayan sürfaktanlardır. Petrokimyasal tabanlı, sürdürülebilir olmayan, sentetik ürünlerdir. Genellikle alkilbenzensülfonatların da dahil olduğu, mekanik yıkamaya yardımcı kimyasal bileşen karışımlarıdır. 1. Dünya Savaşı sırasında, sabun yapacak hammaddelerdeki kıtlık sonucu sentetik sürfaktanlar kullanılmaya başlamıştır. İçlerindeki maddelerin tümünü etiketlerinde belirtmek zorunlu değildir. Genellikle %50’si, suyun içindeki kalsiyum ve magnezyum iyonlarını etkisiz hale getirerek sürfaktanları daha etkinleştiren deterjan geliştirici/yumuşatıcılar (sodyum karbonat, zeolit, sodyum trifosfat), %15’i sürfaktanlar, %7’si ağartıcılar (sodyum perborat, sodyum hipoklorit, peroksitler), %2’si enzimdir. Ayrıca deterjanın görünüşünü, köpürme özelliğini, akışkanlığını etkileyen başka maddeler; kokusunu belirleyen parfümler; çamaşırların renklerini koruyan kimyasallar ve daha temiz görünmelerini sağlayan optik ağartıcılar içerirler. Deterjanların biyolojik çözünürlükleri eskisine göre daha yüksektir. Ancak içlerindeki yüksek fosfat oranı, su sistemlerinde bazı canlıların hızla artmasına ve sudaki oksijenin azalmasına neden olur. Bu da balıkları ve başka canlıları olumsuz etkileyerek biyoçeşitliliği azaltır. Ciltte hassasiyete neden olurlar. Nonilfenol, alkilbenzensülfonat ve dietanolamin gibi sürfaktanların biyoçözünürlüğü azdır.

• [madde tag=”S” title=”Sabun”]: Bkz. Sürfaktan. Bitkisel veya hayvansal yağlarla kostik sodanın tepkimesiyle üretilen oleokimyasal bir sürfaktandır.
• [madde tag=”N” title=”Noniyonik aktif”]: Bkz. Sürfaktan. Çok iyi bir yağ temizleyicidir. Sert sudan anyonik sürfaktanlar kadar olumsuz etkilenmez; onlar kadar da köpürmez. Çamaşır deterjanlarında, birbirlerini tamamlayıcı özelliklerinden ötürü sıklıkla anyonik sürfaktanlarla birlikte bulunur.
• [madde tag=”P” title=”Polikarboksilat”]: Ağır moleküllü polimerlerdir. Çamaşır deterjanlarında, kısmen polifosfatların yerine, deterjan geliştirici olarak kullanılırlar. Ayrıca lekeleri dağıtarak yeniden kumaşlara çökmesini engellerler. Biyoçözünürlükleri oldukça yavaştır, ancak su altındaki organizmalar için zehirsiz sayılırlar.
• [madde tag=”F” title=”Fosfonat”]: Metal iyonlarına tutunan kenetleyici ajanlardır. Çamaşır deterjanlarında, peroksiti etkisiz hale getiren metallere yapışarak, peroksit bazlı ağartıcıları stabilize ederler. Sualtı organizmaları için fazla zehirli değildir; ancak biyolojik hücrelerdeki fosfat alımının üç kaynağından biridir. Doğada bakteriler tarafından çözünür; fakat bakterilerin evrimleşip fosfonatı besin olarak metabolize etmeye başlamasıyla biyoçözünürlüğü azalmıştır.
  
• [madde tag=”Z” title=”Zeolit”]: Alüminosilikat mineralleridir. Çamaşır deterjanlarında, su sistemlerinde bazı canlıların aşırı çoğalmasına ve diğer türlerin yok olmasına yol açan fosfatlara alternatif olarak kullanılır. Deri tarafından emilir. Fazla zararlı değildir.
  
• [madde tag=”A” title=”Anyonik Aktif”]: Bkz. Sürfaktan. Yüksek temizleme ve köpürme özelliği vardır. Kumaşlardaki kirleri ve çamaşır yumuşatıcısı kalıntılarını sökmede özellikle etkindir. Etkisi ve suda çözünürlüğü sıcaklıkla artar, sert sudan olumsuz etkilenir.
• [madde tag=”O” title=”Oksijen bazlı ağartıcı”]: Suyla karışınca oksijen salarak, organik leke moleküllerini parçalayıp, renklerini açarak ağartır. Sürfaktanlarla enzimlerin işini tamamlayıcıdır. Yıkama sırasında yok olur. Renkleri bozmaz, kumaşları yıpratmaz ve zehirsizdir. Dezenfektan ve koku giderici görevi de görür. Küfü yok eder.
  
• [madde tag=”E” title=”Enzim”]: Kimyasal tepkimeleri katalize eden, hızlandıran proteinlerdir. Düşük dereceli suda da etkili olduklarından, sürfaktanlara yardımcı olarak enerji tasarrufu sağlarlar. Kumaşların üzerindeki inatçı protein, yağ ve karbonhidrat lekelerini parçalarlar. Biyoçözünürlükleri fosfatlara ve sürfaktanlara oranla çok yüksektir. Bazı hassas bünyelerde alerjik tepkilere yol açabilirler.
• [madde tag=”P” title=”Parfüm”]: Etiketlerde parfümü görünce o üründen uzaklaşmak gerekir, çünkü ticari sır kabul edildiği için parfümün içindeki maddeleri listelemek zorunlu değildir. Petrol türevi kokular, alerjiye, bağışıklık sisteminin zarar görmesine, baş ağrısı ve baş dönmesine yol açabilir; solunum yollarını tahriş edebilir. Genellikle içinde yüksek miktarda [madde tag=”F” title=”ftalat”] bulunur. Ftalatlar, endokrin sistemini bozar ve meme kanseri ve doğum kusurlarıyla ilişkilendirilmiştir.
  
• [madde tag=”O” title=”Optik parlatıcı”]: Eskiden çamaşırda kullanılan çivitin modern biçimidir. Ultraviyole ışınları emip, mavi ışık yansıtarak, kumaşların daha az sarı görünmesini sağlar. Bu da çamaşır deterjanlarının “beyazlatma” etkisi olarak bilinir. Yıkama sırasında yok olan ağartıcıların yerine geçer. Ciltle teması alerjik tepkilere yol açabilir. Biyoçözünür değildir. Balıklar ve hayvanlar için zehirlidir; bakterilerde mutasyonlara neden olabilir.
  

[madde tag=”S” title=”Sürfaktan”]: “Surface-active-agent”ın kısaltması (yüzey etkin madde). Bir ucu su tarafından çekilen (hidrofilik), diğer ucuysa su tarafından itilip (hidrofobik) yağ tarafından çekilen molekülleri olan, böylece normalde birbirine karışmayan su ve yağın birlikte çalışabilmesini sağlayan maddeler. Suyun yüzey gerilimini azaltarak, protein ve karbonhidrat tabanlı kirlerin ve yağların yapışmış oldukları yüzeyden kopmasını ve yeniden çökmemesini sağlar. Köpürme yaratır. Bitkisel veya hayvansal yağlardan üretilen (oleokimyasal) türleri de vardır (bkz. sabun); ancak çoğu petrol türevi (petrokimyasal), yani sentetiktir ve biyolojik olarak parçalanana dek sualtı yaşamı için zehirlidir. Doğada kolay kolay parçalanmazlar. Deride kuruluğa, kızarıklığa, kaşıntıya neden olabilirler.

 

Sonuç:
Sürfaktanların sentetik olanları (anyonik aktif madde ve noniyonik aktif madde) doğada kolay kolay parçalanmaz; deride kuruluğa, kızarıklığa, kaşıntıya neden olabilir.
Polikarboksilat ve fosfonatın biyoçözünürlüğü oldukça yavaştır.
Enzimlerin de doğal olması alerjik tepkilere yol açmalarına engel değildir.
Parfümler, çoğu zaman yüksek miktarda ftalat içerir. Ftalatlar, endokrin sistemini bozar ve meme kanseri ve doğum kusurlarıyla ilişkilendirilmiştir. Sentetik kokular, alerjiye, bağışıklık sisteminin zarar görmesine, baş ağrısı ve baş dönmesine yol açabilir, solunum yollarını tahriş edebilir.
Optik parlatıcıların işi bir illüzyon yaratmaktır; biyoçözünür değildir; balıklar ve hayvanlar için zehirlidir; bakterilerde mutasyonlara neden olabilir; ciltle teması alerjik tepkilere yol açabilir.