Otopsi: Cam Temizleyici

Son otopsimizi, ürün etiketleri pek yol gösterici olmadığı için, farklı kaynaklara dayanarak yapmıştık. Cam silme sıvıları için de benzer bir yöntem izleyeceğiz, çünkü bu ürünlerin etiketlerinde de eksikler var.

Etiketlerde  genellikle şöyle şeyler yazıyor:
Bileşimi: %5-10 Alkol, <%5 Noniyonik, Amfoterik aktif madde, parfüm ve su içerir.

Yüzdelerin toplamıyla yüzü bulmak zor – ürünün %80’i su değilse (ki öyle de olabilir; o zaman da “Bu ürünü ve de ambalajını neden satın alıyorum?” sorusu belirir kafada)… Listenin tam olmadığının bir başka göstergesi de, ürün çoğu zaman mavi renkli olduğu halde, etiketinde herhangi bir boyar maddeden bahsedilmemesi.

Cam temizleyicilerin formülü epey eski (temel formül 1933’te Harry R. Drackett tarafından geliştirilmiş). Aradan geçen 79 senede formül değişikliğe uğrasa da ana bileşenleri aynı kalmış – [madde tag=”A” title=”amonyak”] istisnası dışında. Sindirim, solunum, sinir ve üreme sistemleri için zehirli olan bu kimyasal, aynı zamanda duyu organlarını ve cildi tahriş ediyor. Bu nedenle yerini daha çevreci kimyasallara bırakmış. Hatta piyasada sirkeli formüller bile var.

Yine de şişelerin üzerinde şuna benzer uyarı listeleri gözden kaçmıyor:
Tüketicinin dikkatine: Kullanma talimatını mutlaka okuyunuz. Cildi korumak amacıyla ellerin temizlik maddesiyle uzun süre temasından kaçınınız. Püskürtme esnasında solunum yollarınızın etkilenmemesine dikkat ediniz. El, yüz, vücut ve gıda maddelerinin temizliğinde kullanmayınız. Kullanmadan önce elektrikli aletlerin çalışır durumda olmadığını kontrol ediniz. Vernikli yüzeylerde kullanmayınız. Çocuklardan uzak tutunuz. Gözle temasından kaçınınız, teması halinde bol su ile yıkayınız ve bir doktora danışınız. Dik olarak muhafaza ediniz. Kullandıktan sonra ellerinizi yıkayınız. Gıda maddelerinden uzakta bulundurunuz.

İçeriğe gelince:

• [madde tag=”I” title=”İzopropil Alkol”]: Çözücü (solvent), dezenfektan, koruyucu. Yağlar da dahil olmak üzere pek çok kimyasalı çözer. Bu nedenle cam temizleyicilerin hemen hepsinde bulunur. Hızlı kurur; camın üzerinde iz bırakmaz. Ağız yoluyla alınırsa sindirim sistemini tahriş eder. Biyobirikimli değildir. Doğada kolay çözünür. Son derece yanıcıdır, ancak cam temizleyicilerde seyreltilmiş halde bulunduğundan alev alma ihtimali düşüktür.
• [madde tag=”N” title=”Noniyonik Sürfaktan”]: Bu, [madde tag=”E” title=”etoksillenmiş alkol”] olabilir. Çok iyi bir yağ temizleyicidir. Seyreltilmemiş halde gözleri tahriş eder. Biyobirikimli ya da kanserojen olduğuna dair bulgu yoktur. Bazı etoksillenmiş alkoller doğada çözündüklerinde zehirli kimyasallara dönüşürler. Bunların arasında [madde tag=”N” title=”nonilfenol”] bulunur. Etoksillenmiş alkollerin çoğu, üretim sırasında açığa çıkan [madde tag=”A” title=”1,4-dioksan”] kalıntılarını barındırırlar. Bu kimyasal cilt yoluyla emilir. Hayvanlarda kansere yol açtığı bilinmektedir. İnsanlar için de kanserojen olduğu (özellikle meme kanserine yol açtığı); böbrekleri, solunum ve sinir sistemini zehirlediği tahmin edilmektedir.
• [madde tag=”A” title=”Amfoterik Sürfaktan”]: Bu, disodyum kokoamfodiasetat olabilir. Hindistancevizi yağından elde edildiği için hidistancevizi asiti olarak da bilinir. Görece zararsız bir kimyasaldır. Ancak duyu organlarını, cildi ve solunum yollarını tahriş edebilir. Biyoçözünürlüğünün düşük olduğunu gösteren araştırmalar vardır. Atık su arıtma tesislerinde bulunan bakteriler için zehirlidir, dolayısıyla kanalizasyon sistemine karışması sakıncalıdır.
• [madde tag=”P” title=”Parfüm”]: Ticari sır kabul edildiği için parfümün içindeki maddeleri listelemek zorunlu değildir. Petrol türevi kokular, alerjilere, baş ağrısı ve baş dönmesine yol açabilir; solunum yollarını tahriş edebilir. Parfümün içinde genellikle içinde yüksek miktarda [madde tag=”F” title=”ftalat”] bulunur.
• [madde tag=”A” title=”Aqua”]: Bildiğiniz su. Çoğu formülde distile su kullanılır, çünkü içinde mineral bulunduran normal sular, diğer bileşenlerle tepkimeye girebilir. Diğer bileşenleri seyreltmek ve formüldeki izopropil alkolün yanıcılığını denetlemek amacıyla kullanılır.

Listede göremediklerimiz ise, yaygın cam temizleyici içerik listelerine dayanarak şunlar olabilir:

• [madde tag=”P” title=”Propilen Glikol”]: Çözücü (solvent), dezenfektan, koruyucu. Organik bir alkoldür. Genel olarak zararsız bir kimyasaldır. Kediler ve köpekler için düşük dozlarda da (9 ml/kg) zehirli etki gösterir. Biyobirikimli değildir. Doğada kolayca çözünür. Ancak çözünme sırasında yüksek miktarda oksijen tüketir. Bu nedenle karıştığı su yollarındaki oksijeni tüketerek, oksijen soluyan canlıların azalmasına yol açabilir.
• [madde tag=”E” title=”Etanolamin”]: pH düzenleyici, bağlayıcı ve yenim (korozyon) önleyici. Zehirli, yanıcı ve yakıcı bir kimyasaldır. Ciltle temas etmesi halinde kimyasal yanığa; gözlerde kimyasal konjonktivit ve kornea yanıklarına yol açar. Buharının solunması öksürük, nefes darlığı ve boğaz yanmasına; yutulması ise karın ağrısı ve sindirim sistemi yanıklarına yol açar. Çevre için zehirli olduğu düşünülmektedir. Deniz ve su canlıları için zararlıdır. Ayrıca, sülfatlı sürfaktanlarla (sodyum lauril sülfat, sodyum lauril eter sülfat ve benzerleri) birleşmesi durumunda, son derece kanserojen bir madde grubu olan nitrozaminler ortaya çıkar.
• [madde tag=”E” title=”Etilen Glikol Monoheksil Eter”]: Çözücü (solvent) ve sürfaktan. Yağ ve kir kalıntılarını çok iyi çözer ve parçalar; böylece tekrar cam yüzeyine yapışmalarını engeller. İnsanlar için orta şiddette bir zehirdir. 150 ml. ve üzeri dozlarda öldürücü etkisi olabilir. Merkezi sinir sistemi, böbrekler ve üreme organları üzerinde zehirleyici etkileri vardır. Ağız yoluyla alınırsa sindirim sistemini tahriş eder. Solunum yoluyla alındığında akciğerleri ve solunum yollarını tahriş edebilir; astım benzeri belirtilere yol açabilir. Cildi tahriş eder; bazı kişilerde alerjik tepkilere yol açabilir. Gözle temas etmesi durumunda korneayı tahrip eder. Laboratuvar hayvanlarında mütasyon ve tümörlere neden olur, ancak insanlardaki kanserojen etkisi bilinmemektedir. Biyobirikimli değildir. Doğada hızla çözündüğünden çevre için görece zararsızdır.
• [madde tag=”B” title=”Boya”]: Sentetik pigment. Cl (color‘ın kısaltması) harflerini takip eden beş rakamdan oluşan bu kodların her biri ayrı bir rengi temsil eder. “Camsil’in mavi rengini içeriğindeki başka bir madde veriyorsa?” diye soranlarınız olacaktır; araştırdık: Disodyum kokoamfodiasetat hariç, etiketteki maddelerin tümü renksiz sıvılar. Disodyum kokoamfodiasetatın ise sarımsı bir rengi var.

Sonuç:
ABD’deki en yaygın kullanılan cam temizleyici markası Windex’in malzeme güvenliği veri sayfasına (sayfanın altındaki “Download MSDS” bağını tıklayarak pdf dosyasını açmak gerekiyor) baktığımızda, önerilen şekilde kullanıldığı takdirde herhangi bir tehlike teşkil etmediğini, yine de ciltle, gözlerle ve giysilerle temasından kaçınılması gerektiğini anlıyoruz. İçindeki zararlı kimyasallara rağmen, cam temizleyiciler görece güvenli temizlik ürünleri. Bunun nedeni, ürünün büyük bir kısmının su olması, söz konusu kimyasalların düşük miktarlarda kullanılması ve çoğunun biyobirikimli ya da kanserojen olmaması (en azından bilindiği kadarıyla). Yine de, örneğin parfüm maddelerine karşı hassasiyeti olanlar için uzak durulması gereken bir ürün.