Enerjinizi Nereye Gömdünüz? II

Geçen gün “gömülü enerji” kavramından bahsetmiştik. Acaba daha basit, gündelik eşyalar için de gömülü enerji hesaplaması yapamaz mıyız? Örneğin, sıfır enerjili bir cep telefonu üretilebilir mi? Ya da bir mobilya?

Bu soruların çoğuna “evet” yanıtı verilebilir, ancak önce sizi iki kavramla daha tanıştırmak istiyorum: Yukarı dönüşüm ve beşikten beşiğe tasarım.

İngilizce’deki upcycling kelimesinin karşılığı olan yukarı dönüşüm, aslında çoğumuzun aşina olduğu geri dönüşüm kavramına benziyor. Ancak geri dönüşümde faydalı ömrü biten nesne tekrar hammadde olarak üretim zincirine dönerken, yukarı dönüşüm söz konusu olduğunda üretim zincirine daha yukarılardan bir yerden dahil oluyor. Örneğin, faydalı ömrü biten bir şise ortadan kesildiğinde, hem bir bardak hem de bir sarkıt lamba elde edilebiliyor. Bu bir yukarı dönüşüm örneği.

Beşikten beşiğe tasarım ise, tasarlanan ürünün faydalı ömrü bittiğinde, bileşenlerinin ya yukarı dönüştürülebilmesi ya da doğada çözünebilmesi anlamına geliyor. Örneğin, bir mekanik kalem tasarımı yaptığınızda, kalemin faydalı ömrü bittiğinde metal parçalar fabrikaya geri dönüp yeni kalem üretiminde kullanılabiliyor. Kalemin gövdesiyse ahşap olduğu için doğada çözünüyor. Böylece kalemin işlevi bittiğinde, “çöp” namına hiçbir şey çıkmıyor.

Şimdi -neredeyse- sıfır enerjili bir mobilyanın nasıl tasarlanabileceğine göz atalım.

Evvelki sonbahar, Marmara Adası’nda ciddi bir sel felaketi yaşandı. Günlerce aralıksız süren yağış sona erdiğinde ilçe tanınmaz hale gelmiş, evlerin içinden şelaleler akmış, arabalar tepelerden inen kayaların altında ezilip kalmıştı. Biz ilkbahar aylarında Ada’ya gittiğimizde, enkazın çoğu kaldırılmıştı. Ancak kumsallar hâlâ taşla değil, kırık seramik ve fayans parçalarıyla kaplıydı.

İşte o parçalardan bir kısmı buna dönüştü:

Sehpanın gömülü enerjisi 1,1 kilowatt-saat civarında. Çünkü sehpayı üretmek için kullandığımız yegâne yeni malzeme, 2 kg. civarında alçı (gömülü enerjisi kilogram başına 0,5 kilowatt-saat) ve 3 adet ahşap vidası oldu. Vida haline getirilmiş galvanizli çeliğin gömülü enerjisi kabaca 40 kilowatt-saat. Kullandığımız vidaların toplam ağırlığı 9 gram olduğundan, gümülü enerjileri 0,1 kilowatt-saat civarındaydı. Sehpanın maliyetiyse olsa olsa 5 TL!